Gestrand met de tandem in Zuidelijk Afrika, Santos to the rescue?

7514km, 133 dagen, 19 weken, 7 weken te gaan, 6 landen, 5 lekke banden, 2 personen, 1 wiel, wachtend op het tweede. Ontelbaar veel mooie ontmoetingen.

We hebben genoeg tijd om letterlijk 'stil te staan' bij wat we de afgelopen maanden hebben meegemaakt en gezien. Toen we gisteravond Inhasorro (Mozambique) uitreden, voelde onze fiets vreemd aan. Niet helemaal stabiel. Een gebroken spaak of lekke band wellicht? Gelukkig ben ik vrij handig en kan ik de meeste defecten snel zelf oplossen. Maar nu niet. De flens van de Rohloff-naaf blijkt uitgebroken bij één van de spaken. Shit! We balen enorm. Verder fietsen met 31 spaken, is geen optie. Het gezamenlijk gewicht van onszelf, de tandem en de bagage is bijna 200kg. Dat is vragen om meer problemen. 

Niet verder fietsen is natuurlijk ook geen optie. Snel maken we de keuze om naar de volgende stad te liften. Ik moet morgenochtend om 8 uur bij de tandarts zijn voor het herstellen van een vulling. Alweer! Ik heb stevige kiespijn en dat maakt mijn humeur er niet beter op. De vulling uit Botswana is gebroken en het herstelwerk van de Mozambikaanse tandarts is ook alweer beschadigd.

Een pleister op de wonde volgt snel. De eerste auto stopt meteen. Heiko, een in Mozambique werkzame Duitser, die zelf ook een Rohloff fiets heeft (het schept een band) brengt ons naar Vilanculos zo'n 80 km verderop. Aan het strand overwegen we onze opties. Kunnen we de flens ter plekke lassen en/of verstevigen met een stalen ring? Kunnen we onderdelen bestellen bij een Zuid-Afrikaanse Rohloff dealer? Hulp uit Nederland vragen?

Johan en Jorma van Beagle bikes uit Utrecht en Robbert van Santos denken mee over een oplossing. Ondertussen kijk ik of ik hier een verstevigingsring ring kan laten cnc'en, kneedbaar aluminium of superlijm kan kopen, de naaf kan laten lassen of een andere (tijdelijke) oplossing kan vinden. Dat lukt niet. Uiteindelijk bouwt Santos in Nieuw-Vennep een nieuw wiel. We zijn overweldigd door alle hulp die we krijgen: mensen die met ons meedenken, onze berichten delen en zelfs een vreemde die ons helpt om het wiel naar ons toe te brengen. En dat terwijl hij druk bezig is met emigreren. Op dit moment rest ons niets anders dan te wachten. Met een cocktail onder een kokospalm, genietend van het adembenemende uitzicht op de Indisch Oceaan. Of we kunnen de onderwaterwereld verkennen door te gaan duiken. Er zijn slechtere manieren!

Binnen een paar dagen zitten we alweer op de fiets. Ik kan mij niet voorstellen dat een andere leverancier zo snel gehandeld zou hebben. Hulde, hulde, hulde. Als ik diep in mijn geheugen graaf, herinner ik me dat we bij de volgende onderhoudsbeurt een borgring om de inmiddels 13-jaar oude Rohloff naaf zouden zetten. Vanwege de zware bepakking en onze lange fietsreis. Niet meer aan gedacht dus. Met de kennis van nu zou ik het elke tandemrijder aanraden!

“Binnen 5 minuten zitten we naast Rodney, een vriendelijke vrachtwagenchauffeur uit Zambia en hebben we mooie gesprekken

Het aantal keer dat ik tijdens een fietstocht serieus pech heb gehad is gelukkig op één hand te tellen. Tijdens mijn eerste fietsreis, 20 jaar geleden, moest ik half China doorkruisen voor een derailleurpad. Tien jaar geleden in Georgië leerden we dat het toch verstandig is om een reserve buitenband mee te nemen, zeker voor een tandem. Zelfs lekke banden zijn een zeldzaamheid. Maar momenten van pech brengen vaak mooie en/of gedenkwaardige momenten met zich mee. We krijgen hulp van alle kanten, mogen blijven logeren en krijgen vervoer aangeboden. Bovendien brengt de zoektocht naar een onderdeel of andere oplossing je op plekken en bij mensen waar je anders niet snel zou komen. Natuurlijk, op het moment zelf balen we.

Botswana: een lange rechte weg, veel verkeer, keiharde tegenwind en dan ook nog een lekke band. Binnen 5 minuten zitten we naast Rodney, een vriendelijke vrachtwagenchauffeur uit Zambia die ons naar Kazungula rijdt. Daar kunnen we in alle rust de band plakken. Tijdens de rit hebben we mooie gesprekken over het leven, religie, politiek, Afrika en vrouwenrechten. Een ontmoeting die we zonder onze lekke band nooit gehad zouden hebben. In Kazungula slaan we rechtsaf, Zimbabwe in. Op dit vierlandenpunt komen Namibië, Botswana, Zambia en Zimbabwe bij elkaar. Net als de meeste toeristen komen we hier voor Mosi-oa-Tunya: 'kokend water' oftwel de Victoria watervallen. Het water van de Zambezi dondert vanaf 100 meter hoogte en 1708 meter breed naar beneden. Het regenseizoen is pas begonnen dus er is relatief weinig water. Toch zijn we diep onder de indruk van het natuurgeweld: prachtige regenbogen, de razende watermassa, een regenwoud en fenomenale uitzichten. Vervolgens steken we de Zambezi over naar Livingstone in Zambia.

Op de grens tussen 'Zim en Zam' is het een komen en gaan van zwaar beladen fietsen met handelswaar. De brug, met uitzicht op de watervallen, is heel smal waardoor auto's en vrachtwagens er één voor één overheen mogen. Daarnaast moeten ze tol betalen. Voor lokaal vervoer is de fiets dus veel geschikter. Livingstone, de oude hoofdstad van Noord-Rhodesië, is een toeristisch centrum. Je kunt er allerlei spectaculaire activiteiten boeken rondom de watervallen. Ik ga een dagje raften op de Zambezi. Geweldig! Niet alleen het wilde water, maar ook de ruige natuur is onvergetelijk.

We vervolgen onze weg stroomopwaarts langs de Zambezi. Al snel verandert de weg in een gatenkaas. Voor ons niet per se een nadeel. Wij slalommen er meestal makkelijk omheen en het remt het overige verkeer behoorlijk af. Daarnaast blijken de diepe plassen, het heeft de afgelopen dagen heel hard geregend, een goede poel voor kikkers. We zien mooie vogels waaronder de Hamerkop. Dit deel van Zambia is niet erg toeristisch. Er zijn wel wat voorzieningen maar de vele gehuurde 4WD's die we in Botswana en Namibië zagen heb je hier niet. Het toerisme is hier gericht op Afrikaners die tijdens 'all-in vakanties' op de beruchte tijgervis jagen. We merken dat gewoon aankloppen bij een lodge niet de bedoeling is. Nadat we meer duwend dan fietsend een zandpad van 2 km hebben afgelegd, worden we begroet met een preek over reserveringen en een prijs van € 250 pp. All-in, dat wel. Als we vragen of we mogen kamperen is dat geen optie. Voor een tiende van de eerder genoemde prijs wordt ons een safaritent met heerlijke bedden, goede douche, ontbijt en een drie gangen diner aangeboden. We doen ons tegoed aan de groente en het fruit van het dinerbuffet. De andere zes gasten zijn Afrikaners. Geheel volgens ons vooroordeel, eten zij alleen de grote stukken gebarbecued vlees. Het valt ons de hele reis al op: je haalt de Afrikaners (blanke Zuid-Afrikanen) er over het algemeen makkelijk uit, ook ten opzichte van andere blanke mensen. We vermoeden dat de Nederlandse genen hun lengte verklaart en het dieet van bier, cola, zout en veel vlees ze erg zwaar maakt.

“Het concept vrijwillig fietsen in de brandende hitte is hier niet bekend. Evenals vrijwillige kinderloosheid

Als vegetariërs bestaat ons avondeten nog steeds voornamelijk uit Nshima met bonen en spinazie-achtige groente. Nshima is de Zambiaanse versie van wat ze in Namibië 'Pap', in Angola 'Funge', in Botswana 'Bogowe', in Zimbabwe 'Sadza' en in Mozambique 'Xima' noemen. Een brei van maismeel. Vullend, maar niet bepaald culinair. Als we kamperen ontbijten we met havermoutpap, gemaakt met melkpoeder. Het lokale ontbijt bestaat meestal uit witbrood met ei, eventueel aangevuld met bonen. Lunchen doen we met hetzelfde witte fabrieksbrood, nu belegd met pindakaas. Gelukkig is het inmiddels volop mangoseizoen, overal langs de weg worden ze verkocht. Voor 1 euro krijg je soms wel 20 mango's. Soms hoeven we er niet eens voor naar de markt en ploffen ze zo naast ons neer. Wat een zoet geluk!

Behalve mango's wordt er naast de weg veel houtskool verkocht. Het koken op hout en houtskool laat zijn sporen na in het landschap. Dit zagen we eerder ook al, maar in Zambia lijkt het nog veel erger. Elke dag barbecueën klinkt natuurlijk leuk maar de gevolgen zijn verschrikkelijk. De lange dagen op achterop de tandem geven mij ruimte om mijn gedachten te laten lopen. Ik geniet heel erg van het landschap, de natuur en de culturele diversiteit die we ervaren, maar we worden ook dagelijks geconfronteerd met vervuiling, armoede en ongelijkheid. Op mijn vorige lange fietsreis inspireerde dit mij om milieuwetenschappen te gaan studeren. Inmiddels ben ik van carrière geswitcht, maar ik merk dat ik nog steeds diep wordt geraakt en graag mijn steentje bij zou willen dragen aan een betere wereld. Maar hoe? Regelmatig moet ik mijn westerse hoogmoed bedwingen. "Het kan allemaal makkelijk anders." "Waarom doen jullie het niet gewoon zo?!" "Als ik hier zou wonen dan..." Ik zeg het niet maar denk het regelmatig. Westerse hoogmoed en cultureel imperialisme; daarmee ga ik totaal voorbij aan de lokale cultuur en geschiedenis. Ik probeer niet te oordelen, verwondering blijft.

De verwondering is geheel wederzijds. Onze tandem trekt overal veel bekijks. Er wordt regelmatig gevraagd hoeveel we betaald krijgen voor onze reis en door wie. Het concept vrijwillig fietsen in de brandende hitte is hier niet bekend. Evenals vrijwillige kinderloosheid. Direct na de vraag of we getrouwd zijn, volgt meestal de vraag hoeveel kinderen we hebben en wie er op ze past. Het is maar goed dat ik niet gelovig ben, anders zouden de gebeden voor het alsnog krijgen van een groot gezin zomaar verhoord kunnen worden. Veel mensen vinden het oprecht vreselijk voor ons en ook het aanbod om mij te bevruchten is al voorbij gekomen. De behulpzaamheid is groot. Evenals de kinderschare. Tussen de dorpen rennen kinderen, meestal gekleed in schooluniform, regelmatig een stukje met ons mee. Sommigen houden het verbazingwekkend lang vol op slippertjes of blote voeten.

We fietsen verder stroomopwaarts langs de brede Zambezi. Op weg naar de Ngonye watervallen. Het regenseizoen is begonnen maar we hebben er nog geen last van gehad. Tot nu. Aan het eind van de dag, als het al schemert, regenen we binnen een paar minuten zeiknat. We hebben geen droge draad meer aan ons lijf en zijn ijskoud (21 C). Gelukkig heeft het Ngonye rivercamp een kleine bungalow vrij en is de douche heerlijk warm. Pas bij het opstaan zien we dat onze bungalow een prachtig uitzicht biedt op de snelstromende rivier. Het is droog, de zon schijnt en we genieten van de prachtige watervallen. Vanuit het kleine bezoekerscentrum klauteren we er naartoe. Net als de Victoria Falls is het een netwerk van watervallen over de breedte van de rivier, maar wel een stuk minder hoog en minder druk. We hebben deze watervallen helemaal voor ons alleen.

“We mogen in één van de schoollokalen slapen. Maar niet voordat de onderdirectrice ons de omgeving heeft laten zien

We komen geen buitenlanders of toeristen meer tegen in dit deel van Zambia, behalve een groep missionarissen die op doorreis is. In de gastenboeken van de guesthouses staan zakenreizen en familiebezoek als verklaring bij de andere gasten. In Senanga is er naast een simpel guesthouse ook een fastfood restaurant waar we voor de broodnodige afwisseling friet met sla kunnen krijgen. De enige andere gasten zijn drie tot in de puntjes verzorgde meiden. Strak gekapt, nepwimpers, vol in de make-up en feestelijk gekleed. Eén van de meiden is jarig. Onder de felle tl-verlichting zitten ze geduldig met volle borden te wachten. Na 25 minuten komt de fotograaf de feestvreugde vereeuwigen. Het eten is inmiddels koud en de frisdrank lauw. Natuurlijk valt na twee minuten de stroom uit. Alsof er niets aan de hand is, gaan ze gewoon door met poseren bij het licht van hun mobiele telefoons. Stroomuitval is hier een normaal fenomeen, zeker tijdens het regenseizoen. Er zijn generatoren voor de noodzakelijk voorzieningen. De tv, knalharde muziek en de knipperende ledverlichting hoeft niet te worden onderbroken.

Inmiddels hebben we de Zambezi verlaten en rijden we oostwaarts richting Lusaka. 600 km rechtdoor. Het landschap bestaat uit cashewbomen, tabaksplantages, akkers met cassave of mais, dorpjes en zo nu en dan een klein stadje met een markt en winkeltjes. Als we een plek zoeken voor de tent worden we uitgenodigd in een school. We mogen in één van de lokalen slapen. Maar niet voordat de onderdirectrice ons de omgeving heeft laten zien. Het lokaal wordt nog snel geveegd en de nachtwaker wordt geïnstrueerd. Wat een warm welkom!

Het welkom dat we krijgen in het Kafue nationaal park is van een hele andere aard. Zodra we van de asfaltweg afslaan richting de camping worden we belaagd door tse-tse vliegen. Met honderden tegelijk werpen ze zich op ons. We hebben geen oog voor het bos waar olifanten, buffels en ander groot wild zou moeten zitten. Zo hard mogelijk fietsen we door. Met één hand probeer ik Bjørns rug, schouders en armen te verdedigen terwijl ik met mijn andere hand ons picknickkleed om mijn schouders en rug houd. De beten doen pijn en de grote bulten jeuken enorm. Gelukkig bieden een douche, lange kleding en insectenspray een goede verdedigingslinie.

We arriveren in Lusaka, de hoofdstad van Zambia. Geen hele mooie stad, maar wel fijn voor praktische zaken. Onze inkopen bestaan uit instantkoffie, zonnebrand en heerlijk Indiaas eten. Het jurkje wat ik had meegenomen voor niet-fietsdagen is mij inmiddels te groot. Voor een vervanging bezoek ik de Sowetomarkt. Hier komt veel van onze Europese tweedehands kleding terecht. Schuifelend beweeg ik me met de massa mee langs de bergen koopwaar. Elke verkoper heeft een automatische megafoon die met een blikkerige stem, op maximaal volume de waren aanprijst en koopjes omroept. Gelukkig is de overdekte markt rustiger. Dat zou kunnen komen door de penetrante geur van gedroogde vis. Gelukkig vind ik er ook het heerlijk geurende deel van de pindaverkopers. Ter plekke worden de pinda's gepeld, gebrand en gemalen. Ik sla er verse pindakaas in voor de reis richting het Karibameer. Zo zijn we helemaal klaar voor het volgende avontuur!